Varikosel, testislere ait toplar damarlarda (venler) varis oluşumudur. Varis oluşumu genellikle sıvı basıncının daha yüksek olduğu bacaklarda ve vücudun alt kısımlarında görülür. Varikosel hastalığı, testis toplar damarları içerisindeki sıvı basıncının artması ile ortaya çıkan değişikliklerdir.
Hiçbir yakınması olmayan erkekler rastgele muayene edilse bu kişilerin yaklaşık %10-15’inde yakınmaya neden olmayan varikosel tespit edilir.
Normalde testisler vücuttan 2 derece daha soğuk bir ortam olan skrotum (torbaların) içinde muhafaza edilirler. Varikosel durumunda atardamarla gelen 37 derecedeki kan genişlemiş toplardamarlarda birikerek testilerde ısı artışına neden olabilir. Bu da erkeklerin önemli bir kısmında sperm üretimi ve kalitesinde azalmaya veya ağrıya neden olabilir.
Varikoselin varlığı çocuk sahibi olunmasında bir risk faktörüdür. Çocuk sahibi olupta varikoseli olan birçok kişi olmasına rağmen çocuk sahibi olamayan erkeklerin büyük çoğunluğunda varikosel vardır.
Varikosel erkeğe bağlı infertilitenin (çocuk sahibi olamama) en sık görülen nedeni olmakla birlikte en etkin tedavi edilebilenidir. İnfertil erkeklerin yüzde 30-40’ında varikosel saptanır.
Neden her erkekte varikosel yok?
Normal testis venlerinde kanın geriye basınç yapmasını engelleyen özel kapakçıklar vardır. Bu kapakçıklar kanın tek bir yöne -kalbe doğru- hareket etmesini sağlarlar. Kapakçıkların bozulması ya da zayıflaması damar içi basıncın geriye doğru artmasına ve kan göllenmesine yol açar. Belli bir noktadan itibaren damarlar genişler ve varis oluşur. İki testisten gelen damarların farklı anatomik seyirlerine bağlı olarak varikosel sıklıkla sol tarafta olur. Nadiren sağ testiste de görülebilir. Birçok teori olmasına karşın, varikoselin nasıl ve neden spermlerin bozulmasına yol açtığı henüz tam olarak açıklanamamaktadır. Ancak varikoselin cerrahi tedavisini takiben sperm üretiminde sıklıkla düzelme olur.
Varikoselin testis damarları içinde yarattığı basınç ağrı meydana getirir. Tipik varikosel ağrısı testiste hafif derecede, sürekli bir sancı veya ağırlık hissi biçiminde tarif edilebilir. Ağrı yatar durumda bir miktar azalır. Ağrı genellikle uzun süre ayakta durulduğunda ve nadiren de sabahları olur.
Varikosel Tanısı
Varikosel, üroloji muayenesi sırasında genişlemiş damarların testis etrafında ele gelmesi ile ilk olarak saptanabileceği gibi kimi zaman erkekler yumurta çevresinde şişlik veya ağrı yakınmalarıyla başvurabilir. Bazen varikosel çok hafif derecede veya şüpheli olduğunda ultrasonografi yöntemi ile tanı konabilir.
Eğer varikosel saptanırsa meni tahlili (spermiogram) ile sperm üretiminde bozulma olup olmadığı araştırılır. Varikosel nedeniyle sperm üretimi zarar görmüş ise bu tahlilde sperm sayısında azalma, hareket ve yapısında bozulma görülebilir.
Varikosel Tedavisi
Eğer varikosel varsa ve sperm üretiminde bozulma saptanırsa genellikle ameliyat önerilir. Bu ameliyat anestezi ile yapılır. Sol veya sağ alt karın düzeyinde yapılan bir kesi ile genişlemiş toplar damarlar (venler) bulunarak testisin atar damarı (arter) ve sperm kanalından ayrılır. Bu genişlemiş damarlar bağlanarak kesilir. Ameliyat sonrasında hasta aynı gün evine gidebilir ya da bir gece yatabilir. Normal sosyal aktivitelerine bir hafta içerisinde geri dönebilir. Yeni sperm üretiminin meni tahlili sonuçlarına yansıması en az 3 aylık bir zaman gerektirir. Bu nedenle ameliyat sonrası spermiogram kontrolü genellikle altıncı aydan önce yapılmaz.
Varikosele bağlı çocuk sahibi olmayan erkeklerin %80’ininde varikosel ameliyatından sonra sperm kalitesi ve sayısında düzelme meydana gelir, ancak bunların yaklaşık yarısının eşlerinde gebelik oluşur. Varikosel kalıcı hasar oluşturmuşsa ameliyat sonrasında da sperm sayı ve kalitesinde düzelme olmaz. Hangi durumda düzelme olup hangisinde olmayacağını belirleyecek bir test ne yazık ki yoktur. Ameliyat öncesi sperm sayısı nispeten yüksek (10-20 milyon/ml) olan erkeklerin eşlerinde başarılı gebelik oranı daha yüksektir. Yüksek başarı oranı nedeniyle varikosel ameliyatı, erkeklere yönelik infertilite tedavileri arasındaki en etkili yöntemdir.
Eğer varikosele bağlı ağrı yakınmaları fazla değilse çoğunlukla testislerin desteklendiği daha sıkı iç çamaşırlar (slip, suspansuar tip) kullanılması önerilir. Ağrıyı geçirmek üzere basit ağrı kesiciler kullanılabilir. Eğer ağrı kalıcı ve şiddetli ise ameliyat gerekli olabilir. Varikosel ameliyatı sonrasında ağrı yakınmaları çoğunlukla kaybolur veya hafifler, ancak bazen tam olarak geçmeyebilir.
Varikosel neden tekrar eder?
Ameliyat eğer 1 nolu kesiden yapılırsa “kremasterik venler” bağlanamaz ve buradaki damarlar dahada genişleyerek nükse yol açar. Bu nedenle 2 noda görüldüğü kesinin yapılmasıyla hem testikular hemde kremasterik venler bağlanır ve risk ortadan kaldırılır (Şekil 2).
Ayrıca, ameliyat sonrasında ağırlık kaldıran yada kaslarını geliştirmek için zorlu egsersiz yapan kişilerde tekrar etme olasılığı yüksektir.
Muayenede Varikosel tespit edildi ancak meni tahlilim normal olarak rapor edildi. Bundan sonra kontrol edilmem gerekirmi?
Yılda bir meni tahlili yapılarak kontrole devam edilmesi gerekir. Çünkü varikoselin ne zaman sperm sayısında azalma, hareket ve yapısında bozulmaya neden olacağını bilmiyoruz. Aradan geçen sürede çocuk sahibi olunursa kontrole yine gerek yoktur.
“varikosel” sözlük anlamı:
1. Spermatik kordon toplardamarlarının skrotumu şişirecek ve ağrıya neden olacak biçimde genişleme göstermesi, sirsosel. Kesit yüzlerinde büyük organize tabakalı trombozlara rastlanır. Ara sıra aygırlarda, ender olarak boğalarda; koçlarda ise yaklaşık % 1-2 oranında, yaşla birlikte artan sıklıkta dikkati çeker. 2. Dişilerde döl yatağı ligamentlerinin etrafındaki toplardamarların kıvrıntılar gösterecek tarzda genişlemesi.
“varikosel” kelimesinin İngilizcesi:
varicocele