Kronoloji, olayların tarihsel sıralanması ile ilgili bilim dalıdır. Tarih bilimi ile yakından ilgili bu bilim dalı, olayların tarihlenmesi ve raporlanması ile uğraşır.
Kronolojinin Önemi
Kronoloji özellikle bazı diğer bilim dalları için önemlidir. Çünkü tarih veya arkeoloji gibi bazı bilimlerde tekil bir bilgi çoğu zaman bir anlam ifade etmemekle birlikte farklı bilgiler kronolojik olarak sıralandığında aynı dönemlere denk gelen bulgular ilişkilendirilerek anlamlı sonuçlara ulaşılabilir.
Özellikle arkeolojik bulguların tarihlerini belirlemek için kullanılan bir çok yöntem vardır. Kullanılan bu yöntemlerden en geçerlisi “radyo karbon” ile zaman tayinidir. Üzerinde yaşadığımız dünya karbon asıllı madde ve canlılardan oluştuğundan tarihi belirlenmek istenen obje veya kalıntının “karbon – 14” oranına bakılarak tarih belirlemesi yapılabilmektedir. Yine kemiklerin yaşları, genellikle sahip oldukları florin noktasından hareket edilerek bulunur. Bu ve benzer metodlar her geçen gün daha hassaslaştırılmakta ve sonuçların doğruluk oranları her geçen gün artmaktadır.
Belli Başlı Kronolojiler
Eski Mısır Kronolojisi:
Eski Mısırlılarda olaylar kralların yaşadığı dönemler baz alınarak kayıt edilmiştir. Ancak kimi kralların isim ve yaşadığı tarihlerin kesin olarak bilinememesi ilgili belgelerin kullanılmasını zorlaştırmıştır.
Öte yandan daha ilk zamanlarda Mısırlılar, Sirius yıldızının yükselmesini Nil’in taşmasının müjdecisi olarak kutlarlardı. Bunun sonucu olarak yılı 30 günlük 12 aya ayırıp her yıl sonunda 5 günlük bayram yaparlardı. Ancak bu çeşit yıl, her 4 yılda bir gün kısa gelmekteydi. Bu aksaklık M.Ö. 238’de Mısırlılar tarafından anlaşıldı ve her dört yıla bir gün ilave edildi. Bu düzeltme de Julius Caesar (Jül Sezar)ın takvimine esas olmuştur.
Babil Kronolojisi:
Sümer ve Akkadların kronolojisinde Hammurabi’nin hükümdarlık tarihi esas alınmıştır.
Asur Kronolojisi:
Asurlular devrinde M.Ö. 911-626 seneleri arasındaki tarih bilgileri bir senelik bir hata ile oldukça doğrudur. M.Ö. 1068 ile 911 seneleri arasında ise 10 senelik hata vardır. 1068 senesinden evvelki devrede hata ihtimali daha fazladır.
Milattan önce 800 yıllarına rastlayan Babil ve asur tarihleri Babil İmparatorluğu hakkında oldukça geniş bilgi vermektedir. Babilliler, astronomik takvim kullanmışlardır. Takvim 19 senelik sayılardan meydana gelmiştir. Ayların gün sayısı değişiktir.
Yahudi kronolojisi:
Babil kronolojisi ve Asur Kronolojisinin karışımı kullanılmış, hükümdarların hükümdarlık sürelerini esas alarak sıralama yapılmıştır. Yahudi kronolojistleri hassasiyetten ziyade simetriye önem verirlerdi.
Hint kronolojisi:
Hint kronolojisinde güneş senesi esas alınmıştır. Üç cins güneş senesi vardır;
-Birincisi 365 gün 6 saat 12,5 dakikadır. Bu tespiti, Ömer Aryabhata yapmıştır.
-İkincisi 365 gün 6 saat 12 dakika 30,915 saniyedir.
-Üçüncüsü 365 gün 6 saat 12 dakika ve 36,36 saniyedir.
Aryabhata senesi, Julian senesini 576 senede 5 gün geçer ve güneşin Aries yıldız kümesine girmesi ile başlar.
Çin Kronolojisi:
Milattan 2000 sene öncesine dayanan ay senesi esasına göre 365 gün 6 saatlik sene sistemi vardır. 4 senede bir, ayların gün sayısı ayarlanmaktadır. 1911’de Çin Cumhuriyeti kurulunca Gregorian takvimi kabul edildi. 1930 senesine kadar eski ve yeni sistem birlikte kullanıldı.
Japon Kronolojisi:
Muhtelif yöntemler kullanılmıştır:
1. Miladdan 660 sene önce başlayan devamlı takvim.
2. İmparatorun idareyi ele alması ile başlayıp diğer imparatora kadar geçen süre.
3. Çin’den alınarak milattan sonra 645 senesinden itibaren uygulanan takvim.
4. Gregorian takvimi.
Yunan Kronolojisi:
Eski Yunanlılarda her Yunan şehrinin kendisine göre takvimi vardı. Fakat esas yapıları birbirinin benzeridir. Sene 12 aya bölünmüştür. Her ay 29 veya 30 gün sürmektedir. Ay senesi ile güneş senesi birlikte kullanılıyordu. Ay senesi güneş senesinden 11 gün 6 saat kısa olduğu için 8 senelik peryodlarla 3 ayın gün sayısında ayarlama yapılıyordu.
Roma Kronolojisi:
Bütün Avrupa devletleri takvimlerini Romalılardan aldılar. Roma kronolojisinde bir sene 366 gün 6 saattir. 4 senelik peryod boyunca 1,465 günlük bir düzeltme yapılması gerekmektedir. Roma takvimi astronomik takvimden farklıdır. Bu fark bilinmesine rağmen din adamları siyasi sebeplerle takvimde değişiklik kabul etmemişlerdir. Julian Caesar karışıklığa son vererek milattan önce 46 senesinde tamamen güneş senesini (Julian) kabul etti. Sene 365 gün 6 saat olarak kabul edilmekle beraber her dört senede bir 366 güne ayarlandı. Böylece astronomik sene ile güneş senesi arasındaki fark azaldı. 1582 senesinde bu takvim astronomi senesi ile çalıştırıldı ve Gregorian takvimi ortaya çıktı. Yunan Ortodoks kilisesi hala Julian takvimini kullanmaktadır.
İslam Kronolojisi:
İslam kronolojisi, Hazret-i Muhammed (Sallallahü Aleyhi ve Sellemin) Mekke’den Medine’ye göç ettiği Hicret gününü esas almıştır. Bu sistem, hazret-i Ömer zamanında hicretin on yedinci senesi yürürlüğe konuldu. Peygamberimiz, hicrette, Miladın 622’nci senesi Eylül ayının yirminci Pazartesi günü Medine şehrinin Kuba kenar mahallesine ayak bastı. Gece ile gündüzün müsavi (eşit) olduğu bu mesud gün, Müslümanların “Hicri Şemsi” senebaşısı oldu. O gün Rebiülevvel ayının sekizinci günü idi. O senenin Muharrem ayının başı da “Hicri Kameri” senebaşı kabul edildi. Bu Kameri senebaşı, Mayıs ayının on altıncı Cuma günü idi. Kameri sene, ay senesi olup, aylar 29 ve 30 günlük olarak 12 tanedir. Aylar, yeni hilal ile başlar. Hicri seneye ait ayların isimleri şöyledir: Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemazielevvel, Cemazielahir, Receb, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade, Zilhicce. Bu aylar bazan 29, bazan da 30 gün olurlar. Şemsi sene ise yılı 365 gün kabul eden güneş senesidir. Ayları da 12 aydır. Hicri Şemsi senenin ayları şunlardır: Harif-i evvel, Harif-i sani, Harif-i salis (Sonbahar ayları); Şita-i evvel, Şita-i sani, Şita-i salis (Kış ayları); Rebi-i evvel, Rebi-i sani, rebii salis (İlkbahar ayları); Sayf-ı evvel, Sayf-ı sani, Sayf-ı salis (Yaz ayları).
“kronoloji” sözlük anlamı:
1 . zaman bilimi.
2 . zaman dizini.
“kronoloji” kelimesinin İngilizcesi:
n. chronology
Kelime kökeni:
Fransızca